Van trucker tot diplomaat:
Zo werd Sjoerd Smit (44) uit Midwolda Nederlands tweede man op de ambassade in Soedan

De val van De Muur, de Tiananmenprotesten in China met als bekendste beeld de ‘Tankman’ op het Plein van de Hemelse Vrede. Het zijn zomaar twee beeldbepalende revoluties die Sjoerd Smit vanuit het ouderlijk huis in Midwolda met belangstelling volgde. Net als de strijd in Libanon, Israël en Irak en Iran. De interesse in internationale zaken zat er al vroeg in. In 2019 zat hij zelf middenin zo’n revolutie. In Soedan.

Plaats van handeling is Khartoem, hoofdstad van Soedan. Sjoerd Smit is inmiddels wereldburger geworden. Wereldburger met wel steeds één opdracht in het achterhoofd: de belangen van Nederland staan altijd voorop. Maar dat wil zeker niet zeggen dat hij de belangen van de plaatselijke bevolking niet in acht neemt. Sterker nog: het is zijn taak als diplomaat, als plaatsvervangend ambassadeur van Nederland in Soedan.
Maar hoe werd de 44-jarige uit Midwolda Nederlands tweede man op de ambassade in Soedan, dat toch niet bekend staat als de rustigste standplaats voor een diplomaat?

“De interesse in de internationale wereld zat er al vroeg in”, vertelt Smit, terwijl we hem treffen tijdens zijn vakantie in eigen land. Ommen is de plaats van afspraak, in een vakantiehuis aan de rand van het bos, waar hij samen met vrouw Anette en zijn vier kinderen – Adam (12), Gustav (10), Simon (7) en Janneke (5) – even geniet van een iets minder hectische omgeving. Hij kijkt uit over het weiland dat achter het huis ligt. In de wei lopen koeien. “Lakenvelders, jammer dat het geen blaarkoppen zijn. Dat had dit verhaal natuurlijk compleet gemaakt.”

Want ondanks dat hij een ruime, wereldse blik heeft: Groningen in het algemeen en Midwolda in het bijzonder blijven een speciaal plekje in zijn hart innemen. “Daar liggen mijn roots. Ik luister nog geregeld naar de muziek van Ede Staal, bijvoorbeeld.”

“Nadat ik in Midwolda de lagere school voltooide, ging ik naar de WSG in Winschoten. Daar haalde ik in 1995 mijn vwo-diploma, na een tussenjaar in de VS. Dat reizen zat er altijd in, het was mijn ambitie om iets internationaals te doen. Had ook altijd een fascinatie voor andere culturen, reizen, achter de horizon kijken. Dat werd natuurlijk ook versterkt door het familiebedrijf.”

“Mijn vader was directeur van het door mijn opa opgerichte transportbedrijf Joh. Smit Transport BV. Daar was ik niet alleen vanaf mijn dertiende actief als autowasser, maar ik haalde ook mijn groot rijbewijs. Een aantal jaren heb ik als vakantiebaan als internationaal chauffeur gewerkt en ik ging ook regelmatig met mijn vader en ooms mee, om bij te springen.”

Zweeds

Terug naar zijn studietijd. Die vervolgde hij na de middelbare school in Groningen. “Ik wilde graag Internationale Betrekkingen studeren, destijds een bovenbouwstudie. Je moest eerst je propedeuse in iets anders halen. Voor mij werd dat Zweeds doordat ik een voorliefde voor dat land had ontwikkeld, ingegeven door VPRO-kinderseries op zondagochtend en de Scania’s en Volvo’s die het transportbedrijf had. Zweeds is een taal die ik nu goed spreek, maar voor Nederlanders is dat ook relatief gemakkelijk. Arabisch is andere kost.”

Na de propedeuse Zweeds begon hij met de studie Internationale Betrekkingen in Stad. “Ik was in Zweden op uitwisseling in Uppsala en heb stage gelopen op de Nederlandse ambassade in Stockholm. Ik hinkte altijd op twee gedachten: meer de onderzoekende kant of juist de diplomatie. Tijdens de stage maakte ik kennis met de diplomatie en dat beviel.”

Voordat hij uiteindelijk bij Buitenlandse Zaken terechtkwam, maakte Sjoerd nog een tussenstop in Londen. Daar studeerde hij vanaf 2000 een jaar International Relations aan de gerenommeerde London School of Economics and Political Science. Net daarvoor had hij Anette leren kennen, die Duitse is. “We ontmoetten elkaar in Berlijn, tijdens de millenniumwisseling. We waren beide te gast bij een diner van een goede tennisvriend van me uit Finsterwolde, die toen in Berlijn woonde.”

Zijn vrouw is ook internationaal georiënteerd. “Ze is werkzaam op het terrein van private sectorontwikkeling in fragiele staten, eerder als onderzoeker bij Clingendael en momenteel voor de Duitse ontwikkelingsorganisatie GIZ.”

“Als je bij Buitenlandse Zaken werkt, heb je meestal het ritme dat je om de paar jaar in het buitenland en in Den Haag werkt. Ik begon in 2001 op het departement, als beleidsmedewerker veiligheidsbeleid waar ik het apparaat goed leerde kennen, en kwam in 2004 voor het eerst in Soedan terecht.” In die eerste periode in het Afrikaanse land was hij nauw betrokken bij de vredesopbouw, bijvoorbeeld als kwartiermaker van de Nederlandse vertegenwoordiging in Zuidelijk Soedan nadat in januari 2005 een vredesakkoord tussen noord en zuid werd bereikt.

Afrikaanse Unie

Vervolgens kwam hij nog een periode in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba terecht, waar hij zich vooral bezighield met de betrekkingen tussen Nederland en de Afrikaanse Unie. Vanaf 2013 werkte hij weer vier jaar in Den Haag. “Het is heel gezond om af en toe terug te keren naar Nederland, om feeling te houden met wat hier gebeurt. Ik werkte in die tijd aan de hulp- en handelsagenda van minister Ploumen.”

Toch lonkte het internationale avontuur weer, omstreeks 2017. “Inmiddels hadden we vier kinderen en dat beperkt de opties wel een beetje. De meeste mensen op Buitenlandse Zaken geven er de voorkeur aan om de middelbareschooltijd op een plek te zijn. Volgend jaar gaan ook wij terug naar Nederland, voor langere tijd. Wellicht zelfs tot ze alle vier klaar zijn met hun middelbare school. We hebben een huis gekocht in Den Haag en ook tijdens eerdere periodes in Nederland ze bewust naar Nederlandse scholen gedaan, zodat ze een eigen netwerkje konden opbouwen. Ze hebben nog veel contact met hun vriendjes, gelukkig zijn daar de mogelijkheden tegenwoordig vrijwel onbeperkt.”

In 2017 kwam de functie plaatsvervangend ambassadeur in Khartoem vrij. Weer Soedan, dus. “Ik heb een enorme fascinatie voor de Arabische regio, daar gebeurt natuurlijk heel veel. Mijn functie valt uiteen in verschillende elementen. Samen met ambassadeur Karin Boven geef ik leiding aan het beleidsteam van de ambassade, vervang ik haar bij afwezigheid en houd ik het realiseren van onze eigen doelstellingen in de gaten. Wat is onze meerwaarde? Waarom zitten we hier? Voor Soedan gaat het dan vooral om vrede, veiligheid, goed bestuur en ondersteuning, zodat het land zich economisch kan ontwikkelen. En er zitten zo’n 350 Nederlanders in het land voor wie we consulaire verantwoordelijkheid hebben.”

Aardappeloogst

Nederland is natuurlijk ook een handelsland. En ‘we’ hebben veel kennis. Bijvoorbeeld over landbouw. Daarom zien we de oud-Groninger bijvoorbeeld op de website van Buitenlandse Zaken in zijn economische rol in een filmpje over de aardappeloogst in Soedan. “Het economische verkeer tussen Nederland en Soedan is vooral gericht op de landbouwsector en water. Al decennialang worden Nederlandse pootaardappelen geëxporteerd naar Soedan; langs de Nijl kunnen ze drie keer per jaar oogsten!” Zoals wij Groningers wel weten: er zit negentig dagen tussen poten en oogsten bij aardappels. In Soedan kan Sjoerd dus minimaal drie keer per jaar Doar bluit mien eerappellaand van Ede Staal opzetten, inclusief nijmoodse rudermesienen.

Vrede en veiligheid is voor Nederland een ander belangrijk aspect, met Den Haag als internationale stad van vrede en recht. Soedan is daar de afgelopen tientallen jaren bepaald niet het grootste voorbeeldland van geweest. In april 2019 werd toenmalig president Omar al-Bashir afgezet. De dictator had het land dertig jaar geregeerd, vanaf 1993 formeel als president, en wel met ijzeren hand. Vrijwel iedereen herinnert zich nog wel de strijd in de regio Darfur die in 2003 oplaaide, waar 300.000 mensen werden vermoord en miljoenen dakloos werden.

Al-Bashir wordt daarvoor verantwoordelijk gehouden en als het aan het Internationaal Strafhof in Den Haag ligt, zal hij daarvoor berecht worden. Sjoerd Smit was niet alleen in de Soedanese hoofdstad Khartoem op het moment dat de leider werd afgezet, hij ontmoette vanwege zijn functie de man ook een paar keer. “Vanwege het Internationaal Strafhof en omdat we EU-lid zijn hadden wij als Nederland eigenlijk geen contact. Behalve op essentiële momenten: de nationale dag op 1 januari en het Suikerfeest. Dan worden door het corps diplomatique de felicitaties aangeboden. Ik heb dat twee keer mogen – of beter: moeten – doen.”

“Het is een heel raar idee dat je de handen schudt van zo iemand. Dan ben je je weer extra bewust dat het een voorrecht is om in een democratie als Nederland te wonen, het is zo belangrijk dat je een regering hebt die er is voor zijn burgers. Al-Bashir wordt beschuldigd en gezocht voor de meest vreselijke misdaden, maar je kunt hem ook niet weigeren. We hebben wel diplomatieke betrekkingen, al waren ze niet echt hartelijk. Tijdens de nationale dag breng je dan een boodschap namens de koning over, en daarin zijn verschillende gradaties. In ons geval deden we dan de hartelijke gelukwensen voor de bevolking van Soedan.”

“Soedanezen zijn heel goedlachs, gastvrij en je wenste ze zo toe dat ze een betere regering kregen. Ook voor 2019 zijn ze al wel eens tegen al-Bashir in opstand gekomen. In 2013 was er een opstand en werden er direct driehonderd mensen vermoord. Allemaal jonge, vreedzame demonstranten. En begin 2018 werden ook veel mensen gearresteerd. In de winter van dat jaar mondde de massale ontevredenheid uit in een systematische opstand, die buiten Khartoem begon.”

“Meestal gebeurt zoiets in de hoofdstad, maar dit was een hele brede protestbeweging van vakbonden, die eigenlijk verboden waren, en later sloten ook oppositiepartijen zich aan. Het was een heel breed en vreedzaam protest. Tegen de onderdrukking. Tegen de onrechtvaardigheid. Uniek, omdat het vreedzaam was. Een beetje een kat-en-muisspel, dat wij van heel dichtbij hebben gezien.”

Bang was hij niet, ook niet voor zijn gezin. “We waren zelf geen doelwit. Wel was ik bang voor vrienden en contacten van ons. Deze, veelal jonge, mensen waren bereid hun leven te riskeren voor positieve verandering. Op 6 april 2019 ging het kat-en-muis spel van demonstraties die dan weer uit elkaar werden geslagen over in een sit-in, een statisch protest, waarbij tienduizenden mensen gingen bivakkeren bij het militaire hoofdkwartier; machtscentrum van al-Bashirs regime.”

Ongeloofwaardig

“Uiteindelijk was dat het laatste zetje voor het vertrek van de dictator. Zijn eigen entourage had wel door dat hij niet meer te handhaven was, dus hebben zij hun leider gearresteerd en vervangen door een andere generaal. Waarmee ze wilden zeggen dat ze de roep van het volk hadden gehoord; volstrekt ongeloofwaardig. De mensen die drie decennia om al-Bashir heen zaten, steunden nu ineens de revolutie. Dat werd door de mensen niet gepruimd.”

“Intussen bleef de sit-in nog wel een hele tijd om de eisen van de bevolking kracht bij te zetten”, herinnert hij zich. “Tot die gewelddadig werd neergeslagen op 3 juni. Dat was een belangrijk moment, daarbij kwamen zeker 150 mensen om. Ik hoorde vanaf 5 uur ’s ochtends de schoten en zag kort daarna op social media de eerste vreselijke beelden. Een zwart scenario, want de geheime dienst leek alles over te nemen en vastberaden de ruggengraat van de revolutie te breken. Iedereen die met meer dan twee mensen op straat was, werd ondervraagd. Internet lag er vijf weken uit om te voorkomen dat bloedige beelden naar buiten zouden komen en ook om onderlinge communicatie tussen de demonstranten te frustreren…”

“Door de koelbloedigheid van de oppositie en de enorme drive van de mensen, kreeg je eind juni weer de eerste grote mars voor vrijheid, vrede en gerechtigheid; de slogan van de revolutie.” Uiteindelijk werd er een akkoord gesloten tussen de militairen van het Bashir-regime en de oppositie. ,,Een overgangsperiode van drie jaar, met een premier die leiding geeft aan een kabinet dat een gigantische hervormingsagenda uitvoert en het land politiek, sociaal en economisch stabiliseert, zodat er in 2022 vrije verkiezingen zijn.”

Diepe economische crisis

“Ik heb er vertrouwen in dat het goed komt en dat de oppositie en de militairen in de soevereine raad – dat de staatshoofdfunctie heeft – er samen uitkomen en de democratische transitie mogelijk maken. We zijn positief en dat is ook het Nederlandse regeringsstandpunt. Natuurlijk is het iets van de lange adem. Mensen vinden het fijn dat er veranderingen zijn, maar het gaat ze niet snel genoeg. Ze willen het ook in de portemonnee voelen, maar er is nog steeds een enorme inflatie en een diepe economische crisis.”

Vanuit Nederland is er sterke politieke steun. “Onze directeur-generaal politieke zaken is er in januari geweest en Sigrid Kaag in februari. Stef Blok zou er in juni eigenlijk naartoe, maar vanwege corona ging dat niet door. Als Nederland en als EU zijn we solidair met deze verandering, die we eigenlijk in de schoot geworpen kregen. Het is in het belang van Nederland dat het democratiseringsproces gepaard gaat met economische ontwikkeling. Nederlandse investeringen in de productieve sector bieden de 44 miljoen Soedanezen perspectief op een menswaardig bestaan; een stabiel fundament onder ‘vrijheid, vrede en gerechtigheid.”

Paspoort
Naam Sjoerd Jeroen Smit
Geboren Winschoten, 30 januari 1976, opgegroeid in Midwolda
Opleiding MSc International Relations, LSE (2001); MA Internationale Betrekkingen RUG (2000)
Carrière sinds 2001 bij Ministerie van Buitenlandse Zaken: beleidsmedewerker veiligheidsbeleid in Den Haag; tweede ambassadesecretaris, ambassade Khartoem, Soedan; eerste ambassadesecretaris, permanente vertegenwoordiging bij de Afrikaanse Unie in Addis Abeba, Ethiopië; beleidscoördinerend medewerker private sectorontwikkeling, Den Haag; sinds 2017 plaatsvervangend ambassadeur, ambassade in Khartoem, Soedan
Privé gehuwd, vier kinderen

(Artikel verscheen oorspronkelijk in het Dagblad van het Noorden.)